نظام آموزشی و پژوهشی کشور عمدتاً عرضه محور است/ارتقاء کیفیت پژوهش: چالش‌ها و راهکارها
مشاور عالی وزیر علوم گفت: نظام آموزشی و پژوهشی ما عمدتاً عرضه محور است یعنی در ازای تحویل فارغ‌التحصیل یا مقاله، مشتری روشنی برای آن تصور نمی‌شود. این در حالی است که وجود مشتری به‌عنوان مطالبه گر، امر کیفیت را بالا می‌برد و عرضه‌کنندگان را مجبور به رقابت می‌کند.
به گزارش خبرنگار علمی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه اصفهان، در کرسی آزاداندیشی با عنوان ارتقاء کیفیت پژوهش: چالش‌ها و راهکارها که عصر روز گذشته در تالار پیامبر اعظم دانشگاه اصفهان برگزار شد مشاور وزیر علوم به همراه برخی اساتید دانشگاه‌های اصفهان و صنعتی به بحث و تبادل‌نظر پرداختند.
جعفر توفیقی در سخنرانی خود با عنوان «عوامل مؤثر در کیفیت پژوهش» گفت: ما دیرزمانی نیست که وارد عرصه تولید دانش به معنای واقعی آن شده‌ایم اینکه نام اساتید ما در جهان نفوذ کند نیازمند گذر زمان است.
وی افزود: مقوله کیفیت را تلاش در جهت پر کردن شکاف میان وضع موجود و وضع مطلوب تعریف کرده‌اند ازاین‌رو ورود به مبحث کیفیت بدون هدف‌گذاری اساساً ممکن نیست البته هدف‌گذاری بنا به نوع پژوهش می‌تواند متفاوت باشد چنانچه پژوهش به سه دسته کلی «بنیادین» که در پی گسترش مرزهای دانش است، «کاربردی» که به دنبال حل مسئله است و «توسعه‌ای»(صنعتی) که توسعه فناورانه را مدنظر دارد تقسیم می‌شود که هدف‌گذاری در هر یک از این دسته‌ها مقتضیات خاص خود را دارد.
وی با بیان اینکه کیفیت در دنیا با طرح مباحث بازار، رقابت و تقاضامحوری از بنگاه‌های اقتصادی شروع و سپس وارد نظام آموزشی شد، تصریح کرد: یکی از مشکلات ما عدم شکل‌گیری نظام عرضه و تقاضا در عرصه آموزش و پژوهش است. نظام آموزشی و پژوهشی ما عمدتاً عرضه محور است یعنی در ازای تحویل فارغ‌التحصیل یا مقاله، مشتری روشنی برای آن تصور نمی‌شود. این در حالی است که وجود مشتری به‌عنوان مطالبه گر امر کیفیت را بالا می‌برد و عرضه‌کنندگان را مجبور به رقابت می‌کند.
عضو هیئت‌علمی گروه مهندسی شیمی دانشگاه تربیت مدرس افزود: پژوهشگر خوب واجد ویژگی‌هایی است که البته همه دانشجویان الزاماً این ویژگی‌ها را ندارند چرا اصرار می‌کنیم همه دانشجویان ارشد پایان‌نامه بگذرانند؟ هدف از آزمون جامع دکتری پیشبرد فعالیت‌های پژوهشی است اما در عمل به‌صرف آموزش بسنده شده است.
توفیقی بیان کرد: از عوامل مؤثر در ارتقاء کیفیت پژوهش داشتن برنامه پژوهشی است این برنامه در داشتن خط پژوهشی مشخص در مقالات یک شخص قابل‌مشاهده است. وقتی استادی دارای ۵۰ مقاله در یک زمینه باشد در دنیا شناخته می‌شود نه اینکه مقالات او متفرق و پراکنده باشد.
وی افزود: در حوزه فرضیه‌سازی دارای ضعف زیادی هستیم. فرضیه به معنای حدس‌های علمی برای رسیدن به پاسخ مسئله است پژوهشگر باید از دانش و تجربه بالایی برخوردار باشد تا بتواند از میان فرض‌ها و احتمالات متعدد، فرضیه‌های قوی مطرح کند. همچنین در بخش داوری اهمیت لازم دیده نمی‌شود. داوری اصولی در فرآیند یادگیری و ارتقاء کیفیت بسیار مؤثر است. همچنین درزمینهٔ همکاری‌های بین‌المللی دچار ضعف هستیم. متأسفانه حضور ایران در کنفرانس‌های بین‌المللی شیب نزولی داشته است.
در ادامه دکتر رسول رکنی زاده، عضو هیئت‌علمی دانشکده فیزیک دانشگاه اصفهان در سخنرانی خود با موضوع «تغییر در مبانی و اهداف پژوهش» از لزوم ۱۸ تغییر در نگرش دانشگاهیان سخن گفت و اظهار کرد: این تغییرات شامل اول تغییر از شناخت (دانش) به‌سوی خرد (حکمت) است؛ خردمندی توانایی تحقق آن چیزی است که در زندگی ما و دیگران ارزشمند تلقی می‌شود و شامل شناخت، ادراک، انواع مهارت‌ها و اموری فراتر از این‌ها است.
وی دومین تغییر را در سرشت مسائل دانست و افزود: امروز مهم‌ترین پرسش‌های آکادمیک ما مربوط به اقتضائات علم و فناوری است اما ما نیاز داریم تا در حوزه مسائل حیات و معنای زندگی کار بیشتری انجام دهیم. همیشه ابتدای تحول، در فلسفه، هنر و اخلاق رخ داده است و در مرحله بعد در علم و فناوری بروز و ظهور یافته است.
رکنی زاده با اشاره به تغییر در سرشت ایده‌ها افزود: سومین تغییر باید در سرشت ایده‌های آکادمیک ایجاد شود به‌نحوی‌که علاوه بر مدعیات شناختی، پیشنهاداتی برای عمل و کنش را نیز در برگیرد.
وی ادامه داد: چهارمین تغییر در آرمان‌های تمدنی است؛ در اینجا سؤال اساسی این است که ما چگونه می‌توانیم چشم‌اندازهایی فراخ به شیوه زیست در جهان امروز عرضه کنیم. معیار تفکر پیشرفته ارائه ایده‌هایی است که ما را به جهان متمدن‌تر نزدیک کند.
این استاد دانشگاه تغییر در بنیادهای فکر پژوهش را به‌عنوان تغییر پنجم نام برد و تصریح کرد: هدف پژوهش باید دستیابی به اموری باشد که برای حیات اصیل انسانی ارزشمند است.
وی افزود: تغییر در سرشت پژوهش‌های علوم انسانی تغییر ششم است؛ عصر جدید کوشش کرد تا علوم اجتماعی نظیر جامعه‌شناسی، سیاست و اقتصاد را به علوم تجربی نزدیک کند درحالی‌که اساساً علوم اجتماعی دارای این سه وظیفه اصلی روشن کردن مسائل حیات، ترویج راه‌حل‌های عاقلانه زندگی در سرتاسر حیات اجتماعی و کمک به ساختار سازی سلسله مراتبی از اهداف و روش‌های عقلانیت هدفمند به‌سوی زندگی شخصی، نهادی و جهانی است.
رکنی زاده به تغییر در اهداف علوم طبیعی اشاره کرد و گفت: این علوم که مبتنی بر شواهد و ادله، نظریه و اهداف پژوهشی خاص خود هستند می‌بایست به مسائل متافیزیکی نیز نگاه داشته باشند.
وی تغییر در رابطه علوم طبیعی و انسانی، تغییر در معیارهای پژوهش‌های تخصصی، توجه ویژه به آینده‌پژوهی، تغییر در روش ارتباط دانشگاه با عموم مردم، در نقش ایده‌های دینی، در آموزش و …. از دیگر تغییرات در این راستا نام برد.
همچنین دکتر محمدرضا کوشش، عضو هیئت‌علمی دانشکده ریاضی دانشکده صنعتی اصفهان در سخنرانی خود با موضوع ارزیابی مقالات پژوهشی» گفت: در ریاضیات کاربردی میانگین ضریب تأثیر (impact factor) مقالات دانشگاه شیراز از تمام دانشگاه‌های دنیا بیشتر است. همچنین با این معیار در رشته‌هایی چون کامپیوتر، مکانیک و فیزیک دارای فاصله زیاد نسبت به دانشگاه‌های دنیا نیستیم.
وی افزود: سؤال اینجا است که آیا ضریب تأثیر (impact factor) شاخص مناسبی برای ارزیابی مقالات هست؟ در این شاخص اینکه ارجاع به مقاله از جانب کدام مجله باشد اهمیت ندارد یعنی الگوی آن شبیه الگوریتم جستجو در گوگل است.
عضو شورای علم‌سنجی دانشگاه صنعتی اصفهان بیان کرد: به نظر می‌رسد روش‌های عددی و اتوماتیک برای ارزیابی کیفیت مقالات روش‌های خوبی نیست اما اگر بر این امر اصرار باشد الگوی (article influence) معیار بهتری است.
منبع: ایسنا [1]
گردآوری: مدیرسنتر [2]
[3]