پیگیری یک ایده: ارتقای اساتید بدون مقاله؟

پس از دو سال کش‌وقوس و جدال دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی با وزارت علوم و شورای عالی انقلاب فرهنگی، در نهایت آیین‌نامه جدید ارتقای اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی وزارت علوم و وزارت بهداشت در یازدهم مرداد ۱۳۹۵ ابلاغ شد که از یکم دی‌ماه ۹۵ لازم‌الاجرابود. این آیین‌نامه ۴۳ صفحه‌ای که با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و امضای رئیس‌جمهور و وزیر علوم ابلاغ شده بود، سندی مهم در نظام آموزش‌عالی تلقی و از هر حیث در خور اعتنا و بررسی بود.

پس از آنکه در سال جدید وزارت علوم اعلام کرد که آیین‌نامه ارتقای اساتید تغییر می‌یابد تمام توجه به این سمت‌وسو روانه شد که چه نکاتی در این آیین‌نامه باید تغییر کند تا شیوه ارتقای اساتید دانشگاه‌ها بر مبنای دقیق علمی و مهارتی باشد. آن‌طور که شریعتی‌نیاسر، معاون آموزشی وزیر علوم پیش از این به «فرهیختگان» گفته بود: «زمان بازنگری در این آیین‌نامه فرا رسیده است. پس بنابراین باید این اصلاحات انجام شود و این آیین‌نامه باید به سمتی اصلاح شود که استادان مهارت‌محور و آموزش‌محور و افرادی که در سطح مدرسی عمل می‌کنند و اساتیدی که منحصرا پژوهشی هستند، همه بتوانند ارتقا یابند، چراکه آیین‌نامه اکنون این امکان را برای همه بخش‌ها نمی‌دهد اما امیدوار هستیم آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها تا پایان سال ارتقا یابد و بتوانیم آن را اجرایی کنیم.»

براساس گفته‌های شریعتی‌نیاسر این آیین‌نامه بنا دارد اساتید را نسبت به شاخص‌های پژوهش محوری، مهارت محوری و مدرسی تعیین کند یعنی تمام اساتید قرار نیست مانند گذشته با یک سنجه سنجیده بشوند، البته در همان مردادماه سال ۹۵ که این آیین‌نامه به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید بسیاری اعتراضات خود را مطرح کردند اما هیچ جوابی داده نشد و مساله تا امروز در ابهام ماند.

موضوع ارتقای اساتید در حالی مطرح است که دانشجویانی که قصد ادامه تحصیل در مقطع دکتری را دارند و ممکن است روزی آنها نیز در زمره همین اساتید قرار بگیرند به نحو دیگری ارتقا داده می‌شوند. درواقع آنها قربانی اساتید خود در دانشگاه هستند و اگر روزی به همین جایگاه برسند دوباره چاره‌ای جز قربانی کردن دانشجویان خود ندارند و این چرخه تا زمانی که اصلاح نشود، ادامه خواهد داشت. موضوع قربانی شدن دانشجویان از این قرار است که آنها ملزم به ارائه مقاله از رساله خود می‌شوند، البته این نکته براساس بند ب ماده دو آیین‌نامه دوره دکتری قانونی بوده اما این مساله بیشتر به نفع اساتید است تا دانشجو. به عبارت دیگر، دانشجو برای کسب نمره بیشتر در مقاله ارائه‌شده خود باید اساتید راهنما را به‌عنوان نویسنده اول درج و با این کار امتیازی نصیب اساتید کند اما از طرفی هم هراندازه اسامی نویسندگان درج‌شده در مقاله کمتر باشد، امتیاز آن افزایش پیدا می‌کند.

این موضوع در روزها و سال‌های تحصیلی به دفعات تکرار می‌شود و دانشجوی دکتری که در دوران دانشجویی به او بی‌مهری شده است تا ارتقا پیدا کند، در زمانی که خود نیز جزء اساتید قرار می‌گیرد چاره‌ای جز قربانی کردن دانشجویان دیگر را ندارد اما اگر این مساله در آیین‌نامه ارتقای اساتید اصلاح شود ساختار به نحوه قابل قبولی تغییر خواهد کرد.

مسعود برومند، معاون پژوهش وزارت علوم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «قطعا کفایت پژوهش‌های دانشجویی باید در انجام آن مورد توجه قرار بگیرد و برای بررسی این موضوع نیز چندین راه وجود دارد. یکی از راه‌ها این است که وقتی دانشجویی پروژه پژوهشی را انتخاب می‌کند، آن پروژه متقاضی یا کارفرمای بیرونی داشته باشد که در این صورت اگر کارفرما به کفایت پروژه رضایت دهد، دیگر مشکلی در این زمینه وجود نخواهد داشت.»

او ادامه می‌دهد: «در کشور ما میزان پروژه‌های پژوهشی در مقطع دکتری که متقاضی بیرونی داشته باشند، بسیار ناچیز است؛ از این رو نمی‌توانیم برای سنجش کفایت پروژه‌ها از این طریق عمل کنیم و مجبور هستیم راه دومی را انتخاب کنیم. این راه نیز براساس برون‌داد علمی از رساله‌های دانشجویی صورت می‌گیرد که یکی از روش‌های این مسیر همان ارائه مقالات علمی از رساله‌های دانشجویی است و امروزه تمامی کفایت‌های پژوهشی رساله‌های دکتری ما طبق همین روش انجام می‌شود.»

معاون پژوهشی وزیر علوم درباره تداوم سنجش کفایت پروژه‌های دانشجویی براساس ارائه مقاله از سوی دانشجویان تصریح کرد: «امروزه به دنبال برنامه‌ریزی و هماهنگی برای اجرای طرحی هستیم که به جای ارائه مقاله، پژوهش‌ها به سمت پتنت بروند، چراکه این کار می‌تواند به ثروت‌آفرینی منجر شود و قطعا اگر قرار به تحقیق این طرح باشد، از تعداد مقالات در مقطع دکتری کاسته خواهد شد و در مقابل شاهد افزایش حجم پتنت‌ها در کشور خواهیم بود؛ موضوعی که امروزه وزارت علوم در حال طی کردن آن است.»

چهار رئیس دانشگاه برتر کشور هم در این زمینه با «فرهیختگان» هم‌نظرند و ضمن اینکه ارتقای آیین‌نامه اساتید را الزامی می‌دانند هر کدام در نحوه ارتقای اساتید دانشگاه خود هم نکاتی را یادآور شدند.

 

 نباید مقاله تنها شاخص ارتقای اساتید باشد

  محمود نیلی احمد آبادی، رئیس دانشگاه تهران

دانشجوی دکتری باید بتواند ایده‌هایش را روی کاغذ بیاورد و به دنیا عرضه و به‌گونه‌ای عمل کند که دنیا نیز بپذیرد این ایده کار نوآورانه است، به همین دلیل می‌گوییم که مقاله در همه کشورهای دنیا بسیار ارزشمند است، اما اینکه تنها پارامتر برای ارتقای اساتید در کشور همین مولفه باشد، درست نیست. از سوی دیگر ما در برخی رشته‌ها مانند هنر و به‌طور کلی در همه حوزه‌های علوم‌اجتماعی، به اساتید می‌گوییم که باید کار ارزشمندی عرضه شود تا آن را در بحث آیین‌نامه ارتقا ببینیم. چون آیین‌نامه ارتقای اساتید در سطح کشور متمرکز است و از طریق شورای عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ می‌شود، به‌عنوان یک الگو و  برای همه دانشگاه‌ها است؛ در حالی که اعتقادمان این است این آیین‌نامه باید آزادی عمل بیشتری به دانشگاه‌ها بدهد تا آنها متناسب با شرایط خودشان تغییراتی را اعمال کنند.

 

 آیین‌نامه ارتقا براساس نیازهای اجتماعی تنظیم می‌شود

سیدحسن صدوق، رئیس دانشگاه شهیدبهشتی

آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات‌علمی در حال حاضر بر چهار معیار مختلف استوار است که وضعیت فرهنگی، آموزش از نظر کمیت و کیفیت، پژوهش و امور اجرایی آن چهار معیار هستند. بخشی که مقام معظم رهبری روی آن تاکید داشتند، بحث پژوهش بوده که آیا در بحث ارتقای اساتید تاکید روی مقاله است یا خیر؟ این موضوع در دانشگاه‌های مختلف متفاوت است چراکه درباره ارتقای اساتید یک بخش اصلی داریم که توسط وزارت علوم در آیین‌نامه ارتقا و بخش دیگر نیز از سوی دانشگاه‌ها ابلاغ می‌شود. اخیرا کمیته‌ای در شورای عالی انقلاب فرهنگی ایجاد شده که بنده نیز عضو آن هستم و در حال بازنگری هستیم تا آیین‌نامه ارتقا را با مسائل اجتماعی و حل مسائل کشور مرتبط‌تر کنیم و این مساله نیاز به تغییرات آیین‌نامه دارد.

به‌خصوص اینکه آیین‌نامه فعلی عملا برای همه بخش‌ها و رشته‌های مختلف یکسان است که نیاز به تغییر دارد.

 

 اساتید باید پروژه بالای ۱۰۰ میلیونی داشته باشند

سیداحمد معتمدی، رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر

آیین‌نامه‌ای که ما در دانشگاه‌های‌مان درباره بحث ارتقای اساتید دنبال می‌کنیم با آنچه در آیین‌نامه ارتقای وزارت علوم آمده است، متفاوت بوده و در‌حقیقت ما سختگیری‌های بیشتری را در این زمینه اعمال می‌کنیم؛ با این حال متناسب با تغییراتی که در آیین‌نامه مختص وزارت علوم ایجاد شده ما نیز تغییراتی داشته‌ایم.

براساس آنچه در آیین‌نامه وزارت علوم آمده برای ارتقای جایگاه استاد، او با ارائه ۱۰ مقاله می‌تواند این کار را انجام دهد، اما ما برای این کار ۲۰ مقاله از استاد می‌خواهیم. به عبارت دیگر دانشگاه امیرکبیر خود قوانین داخلی برای این کار دارد، به‌طور مثال یک استاد باید حتما پروژه‌ای با ارزش بالای ۱۰۰ میلیون تومان داشته باشد که در غیر ا‌ین‌ صورت به‌هیچ‌وجه امکان ندارد جایگاهش ارتقا پیدا کند، در حالی که چنین قوانینی اصلا در آیین‌نامه وزارت علوم وجود ندارد.

 

به دنبال آموزش اساتید هستیم

  محمود فتوحی‌فیروزآباد، رئیس دانشگاه صنعتی شریف

در دیداری که اساتید با مقام معظم رهبری داشتند و ایشان درباره مقاله محوری صحبت کرده بودند، حرف‌ ایشان این بود که برای ارتقای جایگاه اساتید، شاخص نباید تنها مقاله و آن هم مقالات خارجی باشد؛ البته اگر مقالات اساتید درباره مشکلات موجود در صنعت، کشاورزی، خدمات، زیست‌محیطی و… بوده و در آنها نیز راه‌حل مشکلات بیان شده باشد، می‌توان آن مقاله را ملاک قرار داد و ارزش مقاله را بالا برد، ولی توجه صرف به ارائه مقاله و مقالات خارجی نباید ملاک قرار بگیرد. یکی دیگر از مسائلی که درباره ارتقای اساتید باید لحاظ شود، موضوع آموزش آنها به دانشجویان است؛ در‌حقیقت یک استاد دانشجویان را چطور تربیت می‌کند؟ آیا جامع و وطن‌پرست تربیت می‌کند یا اینکه به‌گونه‌ای عمل می‌کند که پس از پایان تحصیلات آنها از کشور خارج می‌شوند. لازم است بحث آموزش اساتید حتما در آیین‌نامه ارتقای اساتید لحاظ شود.

منبع:روزنامه فرهیختگان

گردآوری:مدیرسنتر